کتاب‌سنجی حوزه ساختواژه زبان فارسی ( نگاهی به همبستگی‌های موضوعی)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه زبانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

2 دانشیار گروه زبانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی،‌دانشگاه شهید بهشتی، تهران،‌ایران.

چکیده

رشد سریع تولید اطلاعات در جهان امروز، مدیریت آنها را از طریق انواع مطالعات اطلاع سنجی به ضرورتی گریزناپذیر تبدیل کرده است. مدیریت علم و توسعه حوزه های علمی نیز تا حدی منوط به مطالعات اطلاع‌سنجی است. اطلاع سنجی از مهجورشدگی دانسته‌های مفید، رشد نامتوازن رشته‌ها، اجرای پژوهش‌های تکراری و تولید اطلاعات حشوآمیز جلوگیری کند، ضمن اینکه به تشخیص خلاهای پژوهشی مدد می‌رساند. در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی وضعیت پژوهشی و تولیدات علمی یکی از زیرشاخه‌های زبانشناسی فارسی یعنی ساختواژه زبان فارسی پرداخته است. ساختواژه فارسی حوزه ای بسیار مهم است که کاربرد آن در زایاسازی فرایندهای ساختواژی مددرسان نوواژه‌سازی است و از همین روست که رصد سمت و سوی مطالعات ساختواژی و هدایت آن به سمت صورت بندی هر چه دقیق تر الگوهای واژه سازی بسیار مهم است. بر این اساس، این پژوهش کوشیده است ضمن معین کردن توزیع تولیدات علمی حوزه ساختواژه زبان فارسی (در انواع مقاله، کتاب و پایان نامه) در انواع موضوعات ساختواژه را معین کرده و نیز خلاءهای پژوهشی حوزه ساختواژه زبان فارسی بیابد. به این منظور، ابتدا با استفاده از روش کتابسنجی، گرایش‌های موضوعی تولیدات علمی حوزه ساختواژه فارسی در فاصله سال های ۱۳۴۵ تا ۱۳۹۳ بررسی شد، سپس روند تحول موضوعی آن‌ها در همین دوره زمانی مطالعه شد. پیکره زبانی مورد  بررسی شامل ۳۰۱ مقاله، ۲۳۶ پایان‌نامه و ۲۱۶ کتاب بود که بر اساس آنها کتابشناسی جامع ساختواژه زبان فارسی نیز تهیه شد. یافته‌ها نشان داد که گرایش موضوعی پایان‌نامه‌ها بیشتر به سمت بررسی‌های ساختواژی درزمانی در آثار ادبی، فرایندهای واژه‌سازی و از جمله ترکیب بوده است. موضوع مقالات به ترتیب به ترکیب، وندها و موضوع کلی فرایندهای واژه‌سازی گرایش دارد. کتاب‌های این حوزه نیز به موضوع اشتقاق( پسوندها) و ترکیب متمرکز هستند. انتشار مقالات ساختواژه در این دوره زمانی سیر صعودی داشته‌ و بیشینه تولیدات مربوط به دوره ۱۳۹۳-۱۳۸۴ است. امّا در مورد پایان‌نامه‌ها سیر رشد آثار در چهار دهه اول صعودی و بیشینه آثار ۱۰۴ مورد بوده است و در دوره ۱۳۸۳-۱۳۷۴ بوده است. این عدد در دهه آخر یعنی از ۱۳۹۳-۱۳۸۴ به ۸۹ مورد کاهش یافته است. ضریب همبستگی موضوعی پایان‌نامه‌ها و مقالات از نظر آماری، همبستگی متوسط معناداری را نشان داد. درمجموع، مشاهده شد که دو موضوع فرایندهای واژه‌سازی و ترکیب در هر دو بخش پایان‌نامه‌ و مقاله به طور موازی رشد کرده‌اند. برخی از مهم ترین خلاهای پژوهشی این حوزه عبارتند از مطالعه تطبیقی ساختواژه فارسی با دیگر زبان ها، زایایی و خلاقیت ساختواژی، واژه‌بست، املاء و ساختواژه و ساختواژه در آموزش و فراگیری زبان.

کلیدواژه‌ها

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار